Un shin shinés que shebitejava en préner-se'n un chicòt shens chuc ni muc.

Lo gascon qu’a aquestes dus digrafs sh e ch, e los diccionaris non son pas tots d’acòrd sus quan utilizar l’un e quan l’aute. Normaument, aquestes digrafs no’s pronóncian pas parièr. Sh qu'a valor de  /ʃ/ e ch que se pronóncia /tʃ/ o /tj/. Dinc ací, tot que sembla pro simple. Totun, la causa que’s hè mei complicada quan s’i vòlen mesclar consideracions d’òrdi etimologic au depens deu compte de la prononciacion.

Per exemple, "shibau" (grafiat atau en diccionari  Tot en Gascon -TeG-,  totun en companhia de "chivau" dab un comentariòt ortografic qui aconselha de har servir aquesta darrèra fòrma), qu'ei grafiat "shivau" en aranés (la v intervocalica qu'a tostemp valor de /β/ en aranés, n'ei pas lo cas en gascon, d'aquiu la b de "shibau" basada au còp sus la fonetica e sus l'etimologia) e qu’ei grafiat sonque "chivau" en diccionaris occitanistas de gascon. Aquesta darrèra causida non pren pas briga en compte la prononciacion /ʃ/ de la consonanta iniciau deu mot, absoludament generau per tot lo maine gascon.  La rason d'aqueste ch de chivau que n’ei etimologica : lo mot, viatjaire, que vien deu latin caballus (e aqueste deu gallés kapallos) e qu'ei arribat en gascon via lo francés o l'arpitan e l'occitan non-gascon. Com a resultat, las tres grafias shibau, shivau e chivau que son emplegadas en concurréncia.

 Per de rasons foneticas de las bonas, lo diccionari TeG qu'adapta lo manlhèu perigordin o lemosin "chabròt" (deu latin capreolus: cabiròu) en "shabròt".  Los occitans non-gascons, deu lor costat, que hèn quaucòm semblant en adaptant lo manlhèu gascon "capdèth" (deu latin capitellu-) en cabdèt (fòrma deu mot en occitan non-gascon).

Quant au mot "shuc" (deu latin succus), qu’ei sovent grafiat "chuc" per interferéncia deu sistèma grafic occitan non-gascon  qui n’emplega normaument pas lo digraf sh. L’aranés que gràfia lo mot "chuc" per de rasons foneticas;  lo mot aranés que's pronóncia /tʃyk/ mentre lo mot qu’ei mei generaument prononciat /ʃyk/ en gascon.  En realitat, lo gascon que pronóncia lo mot diferentament segon los parlars: /syk/, /ʃyk/ e /tʃyk/ o /tjyk/.  Dongas, per de rasons de divergència dialectau, las tres grafias suc, shuc e chuc que’s pòden trobar en tèxtes gascons. De manèira curiosa, lo TeG qu'admet au còp "chucar" e "shucar", totun pas sonque chuc (/ tʃyk/ o /tjyk/) en s'oblidant "shuc".  Que'm sembla  "shuc" que seré lo mei bon candidat com a fòrma normativa (devossem causi’n sonque ua soleta) pr’amor que  correspon a la prononciacion mei espandida peu maine gascon. De mei,  que podem considerar aquesta gràfia que sauvaguarda la s etimologica de succu. Totun, "chuc" qu'a lo doble avantatge d'estar au còp la forma aranesa e la preferida peu diccionari TeG.

L'emplec diferenciador de sh vs ch que'm permet de har ua distincion fonetica e semantica enter "shapar" ( /ʃa'pa/) (parlar  de manèira pòc comprensibla, pòc distinta, "parler dans sa barbe", lo vèrbe qu'ei grafiat "chapar" hens lo diccionari Per Noste - PN) e "chapar" ( /tʃa'pa/) o /tja'pa/) (minjar hèra, hartà's, cf. los dic. Palay, Lespy-Raymond e TeG). Acceptar la valor de /ʃ/ tà ch qu'ei ua hont shens fin de conflictes ortografics en gascon. Per exemple, lo mot grafiat "chaporlar" per Per Noste, qu'ei grafiat "shaporlar" en dic. Lespy-`Raymond editat per Lafitte, la transcripcion de Lafitte que demora en plea coheréncia dab la fonetica deu mot e dab la gràfia du mot en biarnés ancian (en admetent l'equivaléncia de l'antiga letra gascona x  dab lo noste digraf sh) (cf. en catalan: xapurrar). E perqué adoptar "chapaut", "chapautejar" etc, en plaça de "shapaut", "shapautejar", etc ? Non n'i a pas nada bona rason, ce'm sembla, ni etimologica ni fonetica. 

Mesclar de consideracions etimologicas a la gràfia n’ei pas tostemps un factor d’estabilitat pr’amor las ipotèsis etimologicas que son, en efèit, sonque ipotèsis  e, per tant, que pòden variar segon los autors i evoluar segon las mòdas. Per exemple, quina gràfia aurém de causir enter "chin" o "shin" ? Aquiu enqüèra, los diccionaris de gascon non son pas tostemps d’acòrd enter si. Se nse’n tienem a consideracions estrictament foneticas, la gràfia « shin » que’n seré la qui caleré adoptar.  « Shin » qu’ei d’aulhors la causida peu diccionari TeG, mentre los diccionaris de PN  que s’estiman mei grafiar lo mot en « chin ». M. Eric Gonzalès que’nse suggereish la rason que’n seré un ligam etimologic enter "shin/chin" e "chic". Totun, non i a pas arren de plan segur en aquesta ipotèsi etimologica, ce’m sembla. Ua problematica equivalenta qu’existeish en catalan, puisque s'i arretròban los nostes dus mots grafiats respectivament xin e xic.  En catalan, un xin  o ua xina qu’ei un gatet o ua gateta,  lo mot que sembla estar lo medish que lo noste, enqüèra qu'en gascon, lo mot que's pòt aplicar  a umans ("shin-a" = "petiton-a"). Per contra, lo catalan que gràfia l’aute mot « xic » (que non *txic) a maudespieit de la prononciacion quasi generau  e normativa /tʃik/ en catalan ( la prononciacion /ʃik/ estant atestada sonque hòrt locaument). Si la gràfia classica "chic" ei plan acceptada en gascon, n’ei pas lo cas de la gràfia "chin", per de rasons d’incoheréncia de la gràfia dab la fonetica deu mot. Qu'ei de notar lo mot occitan non-gascon "chin" (deu latin canis) , qui significa "can", n'ei pas briga aparentat au noste mot "chin" o "shin" (petiton).

De la medisha faiçon, lo TeG de Pèir Morà que s'estima mei escríver "shinés" en plaça de "chinés" (gràfia deu mot en occitan non-gascon), com "Shina" en plaça de "China". Aquesta causida ortografica de Pèir Morà qu'ei hèita possibla per l'existéncia deu digraf sh  (normau en gascon, totun estranh en occitan non gascon) e qu'ei sensada, que tròbi jo (cf. en catalan Xina, xinès). Per contra, Pèir Morà que s'està dab la causida "chebitejar" en lòc de "shebitejar" (cat. xiuxiuejar), en seguint atau la causida ortografica deus diccionaris de Per Noste. Aquesta causida de Per Noste a començar lo mot dab ch en plaça de sh non s'explica ni per la fonetica  ni per nat argument etimologic. N'i a pas nat argument aquiu, qu'ei simplament illogic. D'aulhors, hens los diccionaris d'aranés, lo mot que s'i escriu plan "shebitejar", que non "chebitejar" (tà tornar tà consideracions tocant "shebit-shebit", "shebitejar", etc, vediatz aquiu). 

Entà resumir, aplicar tà ch la valor  /ʃ/ qui ei normaument la de sh, que pausa de problèmas d'incoheréncia e de conflicte ortografics en gascon. Jo que tròbi qu'un esfòrç mei avant de simplicacion ortografica, en mei bona coheréncia dab la prononciacion, que haré hòrt besonh, particularament en aqueste cas de sh vs ch. Que'm sembla qu'ua causida grafica qu'auré d'estar coherenta dab la fonetica  entad evitar, de l'un costat, precisament d'incoheréncias generant confusions, dificultats  e conflictes inutiles e, de l'aute costat, ua deriva fonetica, ua prononciacion fautiva provocada per ua maishanta causida ortografica. En francés, que'n sabem d'exemples de mots com Montaigne (a l'origina una varianta sonque grafica de Montagne), châtaigne (cf. castagne) e poignée (cf. pogne, pognon e notatz oignon qu'a conservat la bona prononciacion en rimant enqüèra dab pognon),  la fonetica respectiva deus quaus a evoluat maishantament precisament pr'amor d'ua causida ortografica arcaïzanta  e desaviaira. Qu'ei çò qui caleré evitar a tot hòrt en gascon. Estossi jo lo qui auré de decidir, jo qu'adoptarí , pausats com a exemples:  "shibau", "shin", "shuc" o "chuc" (segon la prononciacion, "shuc" per jo), "shabròt" e "chic" entà conservar tà sh e ch valors foneticas ben distintas. Dit autament entà clavar, refusar que lo sh gascon au debut d'un mot e posca representar ua antiga c latina qu'ei un principi ortografic absurd qui hè mei problèma que non servici, que tròbi jo. Los catalans, qui an sauvaguardat l'antiga letra x /ʃ/, qu'escriven plan caixa e xantatge, o sia, en gràfia gascona,  "caisha" e "shantatge" (fr. chantage).  Que'm sembla plan naturau, plan normau e hòrt mei simple atau.