Balandra: un gasconisme dialectau en catalan (o deus avatars possibles de malandria, lazarus, glandarius, adire e amites en gascon).

Balandra (gasc. balandran, cf. balandrar). La significacion dialectau (DCBV) de "peresós", "feniant " (cat. gandul) qui s'a prengut hèra locaument lo mot catalan "balandra" (sòrta de barca, fr. balandre, esp. balandra, neerlandés bijlander) qu'ei un gasconisme (o occitanisme) probable. Balandra qu'ei autanplan la fòrma gascona deu mot romanic malandra (deu latin classic malandria, sòrta de lepra). Au mot francés malandrin  (en gascon,  "bandolèr") que correspon lo mot gascon "balandran". Lo mot  malandrinus en latin medievau que designava probablament un vagamond leprós (véd ací).


En gascon, "balandran" qu'ei sinonime de "landerejaire", "landurrèr" (cat. rodaire, gandul; fr. flaneur, paresseux). L'origina d'aqueths mots "landerejaire", "landurrèr", "landurèr" qu'ei discutibla, que'n poderé estar un mot *lànder , fòrma populara gascona derivada deu latin làzarus (ladre, leprós. Làzarus qu'èra a l'origina lo nom d'un ladre miserable en ua parabòla de l'Evangeli, autanplan lo nom d'un aute personatge, hilh de Betània, mòrt despuish 4 dias e arreviscolat per Jesú, segon l'Evangeli de Sent Joan).  En basco pròpi deu Labord (e adoptat en basco unificat), que i arretrobam lo noste mot "lander"  dab la significacion de "praube", "miserable", "pelhandre".  De la medisha familha etimologica que me'n sembla  estar lo nom gascon de l'arrat dromidèr: la "landarra" (fr. loir, cat. rata dormidora, liró), un argument de mei en favor de l'etimon làzarus (Làzarus ->*làder, *lànder, tà la nasalizacion, cf. en gasc., per exemple, lo doblon dialectau lansèrt e landèrt, de lacertus, cat. lluert, fr. lézard verd; tanben andar, anar, deu latin adire, ved. mei luenh). Landarra que'm sembla poder representar un derivat afixat de *lànder, varianta populara de *làder, ladre, deu latin Làzarus qui èra lo nom deu mòrt  arreviscolat a Betània (cat. Llàtzer). Unha auta ipotèsi etimologica entà explicar lo mot basco lander  e lo gascon landarra que poderé estar un derivat deu mot latin glanda (glanda -> landa segon un esquèma regular de derivacion en basco e qu'arretrobam dab los mots espanhòus e portugués), mentre los mots landerejaire etc que poderén viéner d'adire. Que vam a véde'us mei avath.


Lo gascon  qu'a lo mot "landèro" (peresós, feniant), un prèst espanhòu que'm sembla evident aquiu com ac indica la terminason d'aqueste mot; cf. esp. landrero: mendicant, deu lat. glandarius, "qui produseish aglans", puish "qui padeish glandòlas". En portugués,  landeiro (de glandarius) qu'a conservat aquestas duas significacions,  que's ditz d'un arbo qui produseish hèra d' aglans (cf. gasc. "glanèr", "aglanèr"), que's ditz tanben de quauqu'un qui presenta glandòlas, qu'ei a díser ganglions en.hlamats, qui's disen landes o landres en portugués com en espanhòu.  Landre, var. lande,  en espanhòu; glandola en catalan, qu'èra dautecòps  lo nom generic balhat tà varias malautias qui provòcan l'inflamacion de ganglions, en particular la pesta bubonica (pesta negra). A l'origina, lo mot ibero-roman lande var landre, que volèva díser aglan (fr. gland, tà la r de landre, cf. fr. ancian glandras:  aglan).


Que cau considerar tanben l'influéncia possibla deus derivats d'autes mots latins com adire o ambitus e ames. 

L' identificacion de l'etimon representat peu mot gascon "alan(d)" (lo de la pòrta) e los vèrbes aparentats (l)andar, alandar, alanar, oc landrar; autanplan   andai, (a)nai  (fr. andain) shens oblidar lo quite vèrbe anar (cat. anar, esp. andar, it. andare, fr aller, fr. ancian aner), n'ei pas acertada. L'opinion mei espandida que prepausa ambitus (mot latin per espaci, perimètre). Totun, la relacion enter un hòrt ipotetic  *ambitare -d'ambitus- dab andar qu'ei hèra complicada, foneticament e semantica.  Unhauta ipotèsi, mei simpla e mei versemblanta deu men punt de vista, que supausa com a origina d'andar etc lo vèrbe latin, plan classic, adire qui significa  "anar de cap a":  adire>*a(n)dare, *andare> andar ->  anar (ved. l'article de M. Alinei, aquiu.). Lo quite vèrbe francés aller que s'ei substituit au mot deu fr. ancian aner, deu quau deriva, possiblament per influéncia deu substantiu alent, alant  (qu'ei a díser "distància") con·honut dab un gerondiu cf.  gasc. alan(d) de alan(d)ar. Per fin,  que cau notar (e emplegar) lo mot gascon, e sonque gascon,  "preable", var. "priable", "prable" (a l'origina sinonime d'"anterior", cf. fr. préalable). Que representa probablament un mei ancian "*preanable" (pre +anable, d'anar), construsit com "préalable" (pré + allable, d'aller)  en francés.

 D'amites (plurau d'ames, mot lat. per "perja",  la fòrma plurau amites que designava ua sòrta de portader en latin classic)  que vien probablament lo mot bearnés "lant"  parion etimologic e semantic de cat. andes, esp. andas  (en fr. "brancard"); d'aqueste mot "lant"  que deriva probablament lo mot "landèr", var."landrèr" -lo de la cheminèja (fr. landier,  cat. capfoguer). Lo mot deu gascon tòi "anda" "levier de bois" (dic. Massourre) que representa la fòrma femenina de "*ant" (l'ant >lant),  los dus mots que derivan, per reconstruccion populara,  deu plurau latin "amites". L'ipotèsi etimologica qui vòu har derivar lo mot francés ancian andier, a l'origina de landier, d'un mot gallés *andéros (joen taur, ved. aquiu)  n'ei pas tròp credibla, deu men punt de vista. Que s'agiré plan mei probablament deu derivat deu noste mot latin  amites, cf. oc. ancian: ander, andes: fr.trépier" (dic. Levy) ; landa arrevirat en "barre de fer (?)" per E. Levy qui i a hicat lo punt d'interrogacion; landièr: landèr  fr. landier).