Dus mots viatjaires deu breton tau gascon (e pas solament). La marraisha e lo mirc.

Ja avem vists los cas de mots de formacion plan gascona, com capdèth /cadet e caishalòt, qui se son exportats en viatjant d'ua lenga tà ua auta. Lo gascon qu'an arcuelhut mots vienuts d'autas lengas, e l'ua d'aqueras, de la quau no"n solem pas tròp parlar, qu'ei lo breton. Qu'ei lo cas de 'marraisha', nom qui designa lo tolh en gascon maritime (en fr. chien de mer, termi generic englobant espècias deu genre Scyliorhinus, fr. petite roussette e grande roussette, cat. gat, gatver). Lo mot que s'arretròba en absoludament totas las lengas de l'arc atlantic, on i pòt significar raquin en generau o designar espècias particularas d'esqüale, deu normand (la marache) dinc au portugués (marracho) en passar per las lengas d'òil de l'oèst costèr (en gallò: la morache, mourache, marache; en peitavin-santongés: la marache, en gascon maritime: le marraisha,  en espanhòu: el marrajo , en asturleonés (cantabre inclús) : el marrachu (ved. D. Le Bris, 2013, ref. a la fin deu tèxte). Shens oblidar las lengas non-romanicas:  basco (marraxo) e breton marach, varianta fronterèra (ja influenciada peu gallò vesin) de morach, moratch, morhatch (mot grafiat 'morc'hatch' normativament) qui son las fòrmas dialectaus sud-occidentaus de morhats  segon Le Bris (2013) (morc'hats en breton normatiu) .

Lo tolh - la marraisha  (Scyliorhinus caniculus)

L'etimon deu mot romanic n'ei pas briga evident. Lo tolh que's ditz sovent 'gat' o 'raquin-gat' en las lengas d'Euròpa, cf. ang. cat shark; alemand:  katzenhai; italian: gatuccio; basco: katuarrain (lit. gat-peish) en concurréncia dab lixa (de l'oc. viatjaire licha, lo mot en gascon que i designa ua auta espècia d'esqüale: Dalatias licha); en catalan tanben: gat, gatver; quitament en breton kazh-rous bihan (lit. gat-arrós petit) emplegat en concurréncia dab toilh.

La licha o lisha - (Lo licho o lisho  segon lo TeG)  (Dalatias licha)

La canilha - lo pèthblu (Prionace glauca)

Entau mot espanhòu 'marrajo', Joan Coromines que prepausé com etimon lo mot basco 'marra' qui significa miaulet, lo nhaulet deu gat en imaginant - shens aportar nada evidéncia o pròva- que lo mot podèva servir tà designar lo quite felin. Lo lingüista catalan que s'avèva simplament desbrombat de consultar los atlas linguistics de las lengas de França i en particular los deu breton. En realitat, morach o morhatch o morhats  (normatiu morc'hats) qu'ei un sintagma qui significa canha de mar,  compausat de dus mots celtics: mor qui significa mar e gast (hast en composicion, notat c'hast en normatiu) qui significa canha (Daniel Le Bris, 2013). Lo mot breton qu'ei emplegat entà designar mantua espècia de raquin, en particular la redobtabla canilha Prionace glauca (fr. requin bleu, cat. tintorera, breton norm. morc'hast blas, bret. blas= gasc. blu). Lo mot que suberviscó en galló devath las fòrmas mourache, morache, marache (s.f.), lo galló  que prestè lo mot marache tau normand de la region deu Mont St Miquèu segon l'ipotèsi de Le Bris (2013). E sustot, deu gallò lo mot 'marache que s'escapè tà anar capsus en peitavin-santongés puish en gascon maritime on s'i gahè ua r suplementària: marraisha (s.f.). En gascon, la geminacion de la 'r' qu'ei frequenta, qu'a plan ua valor expressiva totun sovent shens conseqüéncia semantica significativa, (cf  perrissa = perissa, oc. pelissa; marròc = maròc; tarròc = taròc, totun a còps que permet ua deriva semantica com ei lo cas dab  'porron' (1- tortora, 2-lo recipient de vèire dab galet) derivat de  poron (poret, hasanet, cat. gallet) etc.

 Lo mot en espanhòu qu'ei de prumèra atestacion pro tardiva: marrajo (sègle 17). Lo cambiament de 'sèxe' deu mot espanhòu per rapòrt au mot galloromanic que suggereish un prèst deu gascon maritime, logicament deu gascon de la region de Baiona e de Sent Sebastian.   En efèit, la marraisha que's pronóncia 'le marrashe' en gascon maritime, l'article 'le' estant-i la fòrma femenina de 'lo'. Dongas, le marrashe -> el *marraxo en espanhòu deu sègle 16 ( x = sh), marrajo a partir deu sègle 17) e marraxoa en basco. (N.B. cf gasc. la tornada ->esp. el tornado, tornathe en anglés deu sègle 16).

Lo barricòt -  lo raquin-shardinèr  (Lamna nasus)

 Lo mot que's seguí lo viatge cap a l'oèst, en astur-leonés, galician e dinc au portugués (marracho). En catalan, lo mot qu'estó manlhevat dus còps:  marraix (prumèra atestacion sonque en 1810 segon lo G.D.L.C.),  manlhevat sia deu gascon de Baiona e de Sent Sebastian (le marraisha -> el marraix), sia de l'espanhòu antic (anterior au sègle 16): marraxo. L'aute mot marraco que vien de la fòrma modèrna deu mot espanhòu: marrajo (segon los explics de Coromines). En catalan, marraix que i designa lo barricòt o raquin-shardinèr (Lamna nasus) mentre 'el marraco' qu'ei ua sòrta de monstre qui hè paur aus petitons com lo babau en gascon (G.D.L.C.).

Lo babau de Lheida, aperat 'marraco' en cat. 

La telaranha - la marraca.

Sauv error mia, lo mot deu gascon maritime 'marraisha', lo quau, ce'm pensi, e seré a l'origina de las fòrmas ibericas deu mot via l'espanhòu, n'a pas de continuitat en occitan, tanpòc solament en gascon de l'interior. Per contra l'occitan non-gascon qu'a plan lo mot 'marraco' segon Coromines, probablament viengut de l'espanhòu (marrajo) se non du catalan (marraco). Lo gascon qu'a locaument (en Labrit, cf. Palay) lo mot 'marraca', sinonime de telaranha. Lo mot que vien probablament de l'esp. marrajo - marraja: perfide -ida,; faussilhàs -assa, adjectiu derivat deu substantiu 'marrajo' (gasc. 'raquin').


Qu'ei important de s'avisar qu'un mot é pòt viatjar pro librament, shens prejudici de prestigi , nada etiqueta d'origina  e sustot shens respectar las classificacions deus linguistas. Qu'ei plan lo cas, aquiu. E lo francés n'i ei absoludament pas tad arren. Lo mot qu'ei desconegut en francés de França. O qu'ac èra enqüèra pòc temps a.  Lo normand o ua auta lenga d'òil de la costera atlantica que prestè lo mot tau francés deu Quebèc: marache vadut maraîche per confusion , nom oficiau deu barrilòt o raquin-shardinèr Lamna nasus  en francés de Canada (ved. Le Bris, 2013). Lo genre du mot qu'ei plan femenin: la maraîche, coneguda com requin-taupe o veau de mer en França (en cat. marraix).

 L'estela - La mirca  (Scyliorhinus stellaris)

L'estela - La mirca (Scyliorinus stellaris)

En ua ipotèsi alternativa,  tots aqueths mots de la familha de "marraisha" que derivarén d'un medish mot celtic mei ancian, de manèira indigèna en cadua d'aqueras lengas. Totun, la correspondéncia perfèita de las fòrmas enter si, conservant lo medish consonantisme e vocalisme, en particular la 'a' pretònica accidentau, non predictibla per l'etimon (mar que's disèva mori- en galés, cf. latin armorica, gal. aremorica, lit pròishe la mar -> Armorique, e X. Delamarre: Dic. Langue Gauloise), tots aquests elements que hèn aquesta dusau ipotèsi hòrt pòc versemblanta. L'ipotèsi de la difusion deu mot gallò peu gascon maritme e per l'espanhòu qu'explica hòrt mei plan la conservacion remarcabla deu mot de l'ua lenga tà l'auta. La geminacion deu mot gascon qu'ei arretrobada en totas las lengas iberopeninsularas, çò qui s'explica aidament se tienem en compde que los mots de la peninsula derivan d'un prèst gascon,  dirècte entà l'espanhòu e possiblament entau catalan (marraix), o via l'espanhòu tà los autes cas. De mei, lo cambiament de genre qu'observam dab los mots transpirenencs per rapòrt a la version galloromanica e la constatacion que las prumèras atestacions d'aquestes mots en las lengas de la peninsula iberica  e son pro tardivas (sègle 17 ençà), que son mei aisidament explicables en l'encastre de l'ipotèsi d'un mot viatjaire que non en la de la derivacion d'un mot pre-roman de manèira indigèna.

Adara que voi considerar lo cas d'un aute mot deu gascon maritime, qui designa un aute can (o gat) de mar. Que s'ageish deu mot mirc 'sorte de roussette', atestat en gascon baionés dejà au sègle 13, ved. FEW qui n' ignòra l'etimologia. Lo mot qu'a suberviscut  devath ua fòrma femenizada: mirca, mirque, qui designa l'estela (fr. grande roussette, Scyliorhinus stellaris, cat. gatvaire) deu costat d'Arcaishon. Lo mot gascon mirc que rapèra lo mot gallò /mœ:rg/, id.  (D. Le Bris, 2013). Aqueste mot gallò que vien deu breton morgi compausat de mor (mar) e de ki qui significa can, o sea morgi = can de mar ( = raquin) en breton.  Mirc qu'ei mei o mensh la fòrma masculina de marraisha, finala. Pr'aquò, lo mot morgi / mirc n'a pas tant agradat com morach/marache, en romanç, que s'i ei extint practicament pertot sauv en gascon deu País de Bug (mirca), en santongés de l'isla d'Oleron (mirque, que i designa lo tolh - FEW)  e en gallò de l'isla d'Yeu (/mœ:rg/, FEW) (D. Le Bris, 1973).

Honts FEW et: Daniel Le Bris
Concordances lingüistiques celtico-ibériques : les noms de "requin peau bleue' Prionace glauca en péninsule armoricaine et de requin-taupe Lamna nasus, en péninsule ibérique (Estudis Romànics, Hemeroteca Científica Catalana, 2013, 35, pp.283-30)
Los imatges que son tirats de la wiki.